Nepotisme en belangenverstrengeling: het Sons & Daughters-programma

Wat is het Sons & Daughters-programma?

Het Sons & Daughters-programma is een vorm van belangenverstrengeling. Daarbij worden familieleden van invloedrijke personen, vaak overheidsfunctionarissen, aangenomen of beloond door bedrijven in ruil voor zakelijke gunsten. Dit gebeurt via stages, tijdelijke functies, consultancycontracten of zelfs vaste banen. Hoewel het op papier lijkt te gaan om een legitieme aanstelling, is de onderliggende intentie vaak duidelijk: toegang krijgen tot invloed, informatie of beslissingsmacht.

In sommige gevallen worden deze familieleden ingehuurd via consultancycontracten zonder duidelijke prestatie, waarmee ook het risico op fictieve facturatie en kickbacks toeneemt. De overlap met andere corruptiemechanismen is groot: het gaat vaak om schijnconstructies, valse documentatie en het omzeilen van normale HR- en compliance processen.

Culturele context: waarom de cultuur van bepaalde landen extra aandacht vraagt

Uit ons onderzoek¹ blijkt dat dit type schema vooral voorkomt in landen waar overheidsinvloed op het bedrijfsleven groot is zoals China, maar ook in delen van Zuidoost-Azië, India en het Midden-Oosten. In deze markten is het vaak noodzakelijk om samen te werken met lokale partijen, overheidsinstanties of staatsbedrijven om toegang te krijgen tot vergunningen, contracten of om toe te treden tot de markt. Een belangrijk cultureel concept dat hierin een rol speelt is guanxi (关系), een Chinees begrip dat verwijst naar het sociale netwerk van een persoon, gebaseerd op wederkerigheid en vertrouwen. Binnen deze context wordt het aannemen van familieleden niet altijd gezien als corruptie, maar eerder als een vorm van respect en samenwerking. Toch kan dit onder internationale wetgeving worden aangemerkt als een overtreding, zeker wanneer er sprake is van een quid pro quo. Het is dus aan te raden dit concept, of vergelijkbare lokale culture concepten, te overwegen bij het inrichten van compliance trainingen.

Naast het aannemen van familieleden zien we in dezelfde markten ook andere vormen van belangenverstrengeling. Denk aan een (wettelijk) verplichte samenwerking met lokale partijen of joint ventures met entiteiten die nauwe banden hebben met invloedrijke personen — bijvoorbeeld familieleden van overheidsfunctionarissen. In sommige gevallen is het aangaan van een JV zelfs een (in)formele voorwaarde om überhaupt zaken te kunnen doen. Hoewel deze constructies niet altijd onder het Sons & Daughters-mechanisme vallen, kunnen ze wel onderdeel zijn van een vergelijkbaar corruptierisico. Het is daarom belangrijk om ook deze bredere context mee te nemen in compliance- en risicobeoordelingen.

Praktijkvoorbeeld: JPMorgan

Een van de bekendste FCPA-zaken rond dit thema is die van JPMorgan Chase. In 2016 betaalde zij een boete van 264 miljoen dollar voor het opzetten van een zogenoemd 'Sons & Daughters Program' in Azië². In de periode van 2006 tot en met 2013 werden ruim honderd familieleden van invloedrijke Chinese overheidsfunctionarissen aangenomen in ruil voor lucratieve bankmandaten. Dit gebeurde vaak zonder kwalificaties. In interne spreadsheets werd bijgehouden hoeveel omzet werd gegenereerd per aangenomen referral hire. Geen enkele doorverwijzing werd afgewezen. De Amerikaanse Securities and Exchange Commission (SEC) noemde het een systematisch omkopingsschema en benadrukte dat JPMorgan-medewerkers wisten dat zij mogelijk de FCPA overtraden, maar doorgingen vanwege de commerciële voordelen³. Deze casus leidde tot groeiende aandacht voor zaken als ‘referral hiring’ en veel organisaties hebben sindsdien hun HR- en compliance procedures hebben aangescherpt.

Waarom is dit relevant voor uw organisatie?

Nepotisme en belangenverstrengeling zijn vaak subtiel en sociaal ingebed. Een verzoek om een kans te bieden voor iemands zoon of dochter kan onschuldig lijken, maar in een context van besluitvorming en aanbesteding is het een risico. Zeker in markten waar lokale betrokkenheid essentieel is, is het belangrijk om scherp te blijven op de grens tussen relatiebeheer en corruptie.

Herkenningspunten zijn bijvoorbeeld aanstellingen of stages op verzoek van externe partijen met invloed, functies zonder duidelijke taken of prestaties, consultancycontracten met familieleden van beslissers en HR-processen die buiten de normale route om verlopen.

Wat kunt u doen?

Wees bewust van rode vlaggen en alert op informele verzoeken. Zorg voor transparantie in werving en beloning. Stel uzelf en uw team de volgende vragen:

• Is deze aanstelling gebaseerd op kwalificaties en een eerlijke procedure?
• Is er een zakelijke reden voor deze betaling of functie?
• Is er sprake van een relatie met een externe partij die invloed heeft op onze besluitvorming?
• Worden culturele gebruiken of verwachtingen meegenomen in onze risicobeoordeling?
• Is er voldoende bewustzijn over hoe lokale normen kunnen botsen met internationale compliance-eisen?

Door niet alleen te kijken naar formele processen, maar ook naar de culturele context waarin beslissingen worden genomen, kunnen organisaties beter anticiperen op integriteitsrisico’s. In sommige markten zijn informele relaties en wederkerigheid diepgeworteld in het zakendoen. Dit vraagt om extra alertheid en duidelijke kaders, zodat respect voor lokale gebruiken niet leidt tot het overschrijden van compliance-grenzen.

Maak belangenverstrengeling bespreekbaar, ook als deze voortkomt uit culturele verwachtingen. Zo voorkomt u dat integriteit sluipenderwijs onder druk komt te staan en versterkt u het vertrouwen in uw organisatie, zowel lokaal als internationaal.

_______________

[1] Ons onderzoek bestaat uit de analyse van 99 internationale FCPA-handhavingszaken uit de periode 2015-2025. We onderzochten patronen, mechanismen, gedragingen van organisaties en uitkomsten van handhaving.

[2] Office of Public Affairs | JPMorgan’s Investment Bank in Hong Kong Agrees to Pay $72 Million Penalty for Corrupt Hiring Scheme in China | United States Department of Justice

[3] Zie hiervoor de SEC press release via SEC.gov | JPMorgan Chase Paying $264 Million to Settle FCPA Charges.