Shell companies en internationale routes: hoe u toezichtomzeiling herkent én voorkomt

Waarom zijn shell companies zo aantrekkelijk voor fraudeurs?

Shell companies zijn juridische entiteiten zonder personeel, fysieke aanwezigheid of operationele functie. Ze fungeren als tussenstation: betalingen lijken op papier legitiem, maar worden via een schijnbedrijf doorgesluisd naar de uiteindelijke begunstigde. Dit is vaak een ambtenaar, consultant of tussenpersoon. Deze constructie maakt het lastig om de werkelijke geldstromen en belangen te achterhalen. Daarnaast worden shell companies ook vaak ingezet voor belastingontwijking en witwassen.

Het gebruik van shell companies raakte onder meer in opspraak als gevolg van de Panama Papers; een grootschalig datalek¹ uit 2016 waarbij miljoenen documenten aan het licht brachten hoe duizenden shell companies wereldwijd werden gebruikt om vermogen te verbergen, belasting te ontwijken en dubieuze transacties te maskeren. De Panama Papers tonen aan hoe eenvoudig het is om via shell companies de herkomst van geld te verdoezelen en de identiteit van de werkelijke begunstigden te verbergen.

Voor fraudeurs zijn shell companies aantrekkelijk omdat ze juridische legitimiteit combineren met operationele anonimiteit. Ze bieden een schijn van zakelijkheid, terwijl ze in werkelijkheid fungeren als rookgordijn voor belangenverstrengeling, corruptie of witwaspraktijken. Door gebruik te maken van jurisdicties met beperkte transparantie en zwakke toezichtmechanismen, kunnen geldstromen effectief worden afgeschermd van controle-instanties.

Wat blijkt uit ons onderzoek?

In 38 van de 99 door ons onderzochte FCPA-zaken² zijn shell companies gebruikt als onderdeel van het corruptieschema. Vooral in sectoren met internationale contracten en complexe structuren zoals in sectoren als energie en grondstoffen, telecom en industrie) komen deze constructies voor. Typische verhullingsmethoden zijn: het gebruik van agenten, betalingen via meerdere entiteiten in verschillende landen, verhulling van de uiteindelijke eigenaar (UBO), en gebruik van valse contracten of facturen.

Praktijkvoorbeeld: omkoping in zeven landen

Het Zwitserse grondstoffenbedrijf Glencore betaalde meer dan 100 miljoen dollar aan tussenpersonen, vaak via offshore shell companies in Cyprus³. Deze betalingen werden gebruikt om ambtenaren in zeven landen om te kopen: Nigeria, Kameroen, Ivoorkust, Equatoriaal-Guinea, Brazilië, Venezuela en Congo. In Nigeria alleen werd meer dan 52 miljoen dollar via tussenpersonen betaald, met als doel smeergeld te faciliteren en lucratieve oliecontracten binnen te halen bij de staatsoliemaatschappij NNPC. De betalingen verliepen via schijnconsultancycontracten, opgeblazen facturen en offshore entiteiten die fungeerden als doorgeefluik voor smeergeld. Deze constructies waren zodanig opgezet dat ze interne controles omzeilden en eigenaarschap verhulden, precies zoals shell companies bedoeld zijn. In Congo werd 27,5 miljoen dollar betaald aan derden, met de bedoeling dat een deel daarvan zou worden gebruikt als smeergeld voor overheidsfunctionarissen.

Rode vlaggen: zo herkent u (het misbruik van) een shell company

Er zijn verschillende manieren om het gebruik, of misbruik, van een shell company te herkennen. Rode vlaggen kunnen opduiken in de administratie, maar ook bij het doen van achtergrondonderzoek in het geval van een nieuwe leverancier.

• Rode vlaggen in de administratie:
  • betalingen aan onbekende of recent opgerichte entiteiten;
  • geen duidelijke bedrijfsactiviteit of online aanwezigheid; of
  • facturen zonder aantoonbare prestatie of onderliggende documentatie.
• Rode vlaggen bij achtergrondonderzoek:
  • geen transparante eigendomsstructuur (wie is de uiteindelijke eigenaar?);
  • registratie in een belastingparadijs of jurisdictie met beperkte openbaarmaking;
  • geen fysieke aanwezigheid, personeel of operationele sporen; of
  • adres is een woonhuis, postbus, virtueel kantoor of locatie met honderden bedrijven.

Wat kunt u doen?

Wees bewust van rode vlaggen. Zorg voor transparantie in de administratie en achtergrondonderzoek. Houd rekening met de volgende punten:

• Controleer inschrijfadressen via Google Maps of KvK.
• Screen op UBO’s en eigendomsstructuur.
• Check of het bedrijf voorkomt in offshore leaks of adverse media.
• Vraag door bij facturen zonder duidelijke onderbouwing.
• Wees extra alert bij offshore betalingen of onbekende entiteiten.

Maak deze signalen bespreekbaar in uw team en wees alert op onduidelijke geldstromen. Zo voorkomt u dat uw organisatie onbewust onderdeel wordt van een corruptieschema — en versterkt u uw integriteitscultuur, ook in internationale context.

_______________

[1] Voor wie zelf wil zien hoe deze constructies worden ingezet, biedt de Offshore Leaks Database van het International Consortium of Investigative Journalists een unieke inkijk. Deze database bevat informatie uit onder andere de Panama Papers en is beschikbaar via: https://offshoreleaks.icij.org/.

[2] Ons onderzoek bestaat uit de analyse van 99 internationale FCPA-handhavingszaken uit de periode 2015-2025. We onderzochten patronen, mechanismen, gedragingen van organisaties en uitkomsten van handhaving.

[3] Zie voor het feitenrelaas van het Amerikaanse OM: https://www.justice.gov/archives/opa/pr/glencore-entered-guilty-pleas-foreign-bribery-and-market-manipulation-schemes.